SADH Live deel 3 – over wetenschap, met Jan-Willem Romeijn

In dit slotstuk van ons drieluik over de instituten die ons traditiegetrouw helpen om de werkelijkheid te duiden, gaan wij in op de rol die de wetenschap kan spelen. Onze gast Jan-Willem Romeijn studeerde natuurkunde en wijsbegeerte en is momenteel werkzaam als hoogleraar wetenschapsfilosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen, waar hij promoveerde op de grondslagen van de statistiek. In de Groninger Forum Bibliotheek spraken we onder meer over wat we kunnen kennen, het nut van statistische resultaten, de zin en onzin van wetenschapsagenda’s en het belang van het kiezen van een perspectief.

Een gezonde chaos

De afgelopen eeuwen kunnen beschouwd worden als een grote glorietocht van de wetenschap: de mens kan inmiddels voet op de maan zetten, voertuigen worden aangedreven met zonne-energie en dodelijke ziekten zijn steeds beter te bestrijden. “Maar als je er op een filosofische manier naar onze kennisontwikkeling kijkt”, stelt Romeijn, “dan krijg je toch minder dat jubelgevoel.” In de loop van de afgelopen eeuw werd door filosofen namelijk meer en meer onderkent dat onze kennis altijd tegen een bepaalde achtergrond – een cultuurhistorische context – tot stand komt en daarmee een bepaald perspectief is op de werkelijkheid. Het is een denkkader dat een hoofdrol speelt in de uiteindelijk waarneming. Volgens de hoogleraar is het dan ook van belang dat de wetenschap als instituut, en de wetenschapper als persoon, een gezonde mate van diversiteit in zich herbergt. “Dat je verschillende benaderingen kunt kiezen, geeft je een gevoel dat je niet als een aapje een paar kunstjes zit te leren, maar dat je ziet dat de perspectieven iets specifieks opleveren. Er zit iets in de werkelijkheid wat er voor zorgt dat sommige perspectieven werken en sommige niet”, aldus Romeijn.

Als dit dan dat: over statistiek

Wanneer ons denkkader ons perspectief op de werkelijkheid bepaalt, is het goed om te beseffen wat je wel en niet met statistiek kunt. Dagelijks worden er veel beslissingen genomen op basis van statistische analyses. Zo schatten verzekeraars risico’s in en gebruiken rechters, politici en journalisten de statistiek om hun oordeel of argumentatie te onderbouwen. Maar kun je door data te verzamelen ook weten en welke actie je moet ondernemen? Volgens Romeijn hebben beleidsmakers nog veel te winnen bij een beter begrip van statistiek: “Nog los van dat je niet precies weet wat het betekent dat de kans dit of dat is, loop je ook tegen het feit aan dat het ongelooflijk moeilijk is om een kans überhaupt vast te stellen. De statistiek verzamelt gegevens die je in groepjes verdeelt en met allerlei wiskundige foefjes probeer je die kans zo goed mogelijk te bepalen.” Een statistische kans vaststellen is één ding, maar deze vervolgens van betekenis te voorzien wordt een stuk problematischer.

“De interpretatie van de statistische analyse is vaak spectaculairder dan de analyse zelf rechtvaardigt.”

Hoe maak je beleid?

“Erachter komen wat nu de oorzaak van iets is, daarin is de statistiek heel slecht. Als je allerlei wetenschappelijke bevindingen op een rij zet en denkt te weten hoe je iets moet doen, zit je als gauw op een dwaalspoor,” aldus Romeijn. “Je moet niet alleen weten wat de feiten zijn maar ook wat de oorzakelijke structuur is.” De zoektocht naar de oorzakelijke structuur is in de ene context eenvoudiger dan in de andere en daarbij speelt dan ook het denkkader een belangrijke rol. Zo zijn er bij depressie veel verschillende symptomen te noemen, maar geen eenduidige oorzaak. Daarbij is het wel van belang dat er een perspectief gekozen wordt. Romeijn: “Een psychiater heeft misschien niet het perspectief om datgene wat de oorzakelijke hoofdrol speelt, te zien. Daarom is het lastig te bepalen wat het beste beleid is. Een genuanceerde kijk op het ordeningsprincipe, zoals de DSM, is dan ook onontbeerlijk.”

Tot slot geeft Romeijn ook zijn blik op het beleid over de wetenschap als geheel, wat onder meer in de wetenschapsagenda wordt aangekaart. Het is volgens hem weliswaar goed dat het algemene publiek betrokken wordt bij de wetenschap, maar niet dat de samenleving niet de inhoud van het onderzoek gaat bepalen. De winst zit hem volgens Romeijn meer in de ruimte bieden aan wetenschappers om in vrijheid het beste wat ze hebben te kunnen bieden. Dit uiteraard door een welafgewogen keuze te maken uit een scala aan perspectieven.